✳️ ژنیکوماستی در مردان: بررسی کامل تشخیص، علل و درمان هولیستیک
🔹 تعریف
ژنیکوماستی (Gynecomastia) به رشد خوش‌خیم بافت غده‌ای پستان در مردان
اطلاق می‌شود که ناشی از عدم تعادل میان استروژن و آندروژن است. این وضعیت با برجستگی زیر آرئولا، بدون توده مشکوک، و اغلب به‌صورت قرینه بروز می‌یابد.
📊 اپیدمیولوژی
شیوع در نوزادان (60–90%)، نوجوانان (50–60%)، و مردان مسن (30–70%)
در بسیاری از موارد فیزیولوژیک و گذرا است، به‌ویژه در نوجوانی و سالمندی
🔬 پاتوفیزیولوژی
بافت غده‌ای پستان مردانه حاوی گیرنده‌های استروژن است
در شرایطی که سطح استروژن بالا برود یا آندروژن کاهش یابد، رشد این بافت فعال می‌شود
مکانیسم‌های دخیل:
- افزایش تولید استروژن (تومور، داروها، چاقی)
- کاهش آندروژن (هیپوگنادیسم)
- افزایش حساسیت گیرنده‌ای
🧪 علل ژنیکوماستی
✅ علل فیزیولوژیک:
|
دوره |
ویژگی |
|
نوزادی |
عبور استروژن مادر از جفت |
|
بلوغ |
ناپایداری محور HPG، معمولاً گذرا |
|
سالمندی |
کاهش تستوسترون، افزایش نسبت استروژن به آندروژن |
❌ علل پاتولوژیک:
الف) داروها
اسپیرونولاکتون، سایمتیدین، فیناستراید، دیگوکسین
مصرف استروئیدهای آنابولیک یا استروژن
گیاهانی مثل چای سبز غلیظ، اسطوخودوس (اثرات استروژنی احتمالی)
ب) بیماری‌ها
بیماری کبدی (سیروز)
هیپوگنادیسم اولیه (سندرم کلاین‌فلتر)
تومورهای بیضه (سرتولی، لیدیگ، hCG بالا)
هیپرپلازی آدرنال
بیماری کلیوی مزمن
ج) چاقی
افزایش آروماتاز در بافت چربی → تبدیل آندروژن به استروژن
🔍 ارزیابی بالینی و تشخیصی
- شرح حال و معاینه
بررسی سابقه دارویی
معاینه توده پستان: اندازه، قوام، تقارن، دردناک بودن
ارزیابی بیضه‌ها و صفات ثانویه جنسی
- تصویربرداری (در موارد مشکوک به توده یا عدم تقارن)
سونوگرافی پستان:
- الگوهای ژنیکوماستی:
- Nodular (حاد)
- Dendritic (مزمن)
- Diffuse glandular (بلوغ)
ماموگرافی: فقط در موارد مشکوک به بدخیمی (توده سفت، ترشح خونی)
- آزمایش‌های خون:
|
آزمایش |
کاربرد |
|
LH / FSH |
افتراق بین هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه |
|
تستوسترون آزاد و کل |
بررسی سطح آندروژن |
|
استرادیول |
بررسی افزایش استروژن |
|
Beta-HCG و AFP |
شک به تومور بیضه |
|
آنزیم‌های کبدی |
بیماری کبدی |
|
کراتینین |
بیماری کلیوی |
💊 درمان‌های متداول
🔹 درمان فیزیولوژیک
بدون نیاز به درمان؛ پیگیری دوره‌ای کافی است (به‌ویژه در نوجوانان)
🔹 درمان دارویی
مؤثر در مراحل اولیه (کمتر از 6 ماه)
|
دارو |
مکانیسم |
نکته |
|
تاموکسیفن |
آنتاگونیست گیرنده استروژن |
کاهش سایز و درد |
|
رالوکسیفن |
SERM |
کاربرد در سالمندان |
|
آناستروزول |
مهارکننده آروماتاز |
کمتر مؤثر |
⚠ داروها در مراحل مزمن یا فیبروتیک تأثیر زیادی ندارند.
🔹 جراحی (ماستوپلاستی مردانه)
در موارد مقاوم یا همراه با ناراحتی روانی
اندیکاسیون: ژنیکوماستی طول‌کشیده، فیبروتیک، بدشکل یا مقاوم
🌿 درمان‌های هولیستیک و مکمل
✅ تغییر سبک زندگی
کاهش وزن (در چاقی): کاهش سطح آروماتاز → کاهش تولید استروژن محیطی
قطع مصرف الکل، استروئیدها، ماری‌جوانا
تنظیم خواب و کاهش استرس مزمن (کاهش کورتیزول، تنظیم محور HPG)
✅ گیاهان دارویی (با احتیاط و همراه با مشاوره پزشک)
|
گیاه |
اثر بالقوه |
توضیح |
|
چای سبز (EGCG) |
مهار آروماتاز |
نیاز به دوز بالا، شواهد محدود |
|
خارخاسک (Tribulus terrestris) |
تحریک تستوسترون |
مکمل‌های ورزشی |
|
جینسنگ |
تعدیل سیستم عصبی-هورمونی |
تعدیل محور هیپوفیز-آدرنال |
❗ مصرف بی‌رویه گیاهان با خاصیت شبه‌استروژنی مانند اسطوخودوس و درخت چای ممکن است مضر باشد.
✅ طب سوزنی و یوگا
- کاهش استرس، تعدیل عملکرد محور HPG (شواهد اولیه)
✅ مشاوره روانی
- بهبود تصویر بدنی در نوجوانان، جلوگیری از اختلالات روان‌تنی
📌 جمع‌بندی
ژنیکوماستی در مردان حالتی شایع با علل متنوع است که در اکثر موارد خوش‌خیم بوده و نیازی به درمان ندارد. با این حال، بررسی دقیق برای علل پاتولوژیک ضروری است. در صورت نیاز، درمان‌های دارویی یا جراحی استفاده می‌شوند. رویکردهای هولیستیک شامل اصلاح سبک زندگی، درمان گیاهی، مراقبه و طب سنتی می‌توانند به عنوان مکمل به درمان کلاسیک افزوده شوند، ولی جایگزین آن نیستند.