واژینوز باکتریال (Bacterial Vaginosis - BV) یکی از شایع‌ترین عفونت‌های واژینال در زنان سنین باروری است که با تغییر در ترکیب میکروبیوتای واژن و
کاهش لاکتوباسیل‌های محافظ همراه است. این مقاله به بررسی جامع پاتوژنز، تشخیص و درمان BV بر اساس منابع علمی به‌روز می‌پردازد.
🧬 پاتوژنز واژینوز باکتریال
در واژن سالم، لاکتوباسیل‌ها با تولید اسید لاکتیک و پراکسید هیدروژن، محیطی اسیدی و محافظ ایجاد می‌کنند. در BV، این تعادل به‌هم می‌خورد و باکتری‌های بی‌هوازی مانند
Gardnerella vaginalis، Prevotella spp.، Mobiluncus spp. و Megasphaera spp. غالب می‌شوند.(World Health Organization)
یکی از عوامل کلیدی در پاتوژنز BV، تشکیل بیوفیلم توسط G. vaginalis و سایر باکتری‌های مرتبط است که به مقاومت در برابر درمان و عود مکرر بیماری منجر می‌شود. (NCBI)
علاوه بر این، آنزیم سیالیداز تولیدشده توسط برخی از این باکتری‌ها با تخریب گلیکوپروتئین‌های مخاطی، به تسهیل تشکیل بیوفیلم و افزایش پاتوژنیسیته کمک می‌کند.
🔬 تشخیص واژینوز باکتریال
معیارهای بالینی (Amsel Criteria)
تشخیص BV معمولاً بر اساس وجود حداقل سه مورد از چهار معیار زیر است:
ترشح واژینال نازک و خاکستری‌رنگ
pH واژینال بالاتر از 4.5
بوی ماهی‌مانند پس از افزودن محلول KOH (تست "whiff")
وجود "سلول‌های کلید" (clue cells) در اسمیر میکروسکوپی
روش‌های آزمایشگاهی
اسمیر گرم (Nugent Score): ارزیابی باکتری‌های واژینال بر اساس رنگ‌آمیزی گرم و تعیین امتیاز بر اساس حضور لاکتوباسیل‌ها و باکتری‌های بی‌هوازی.
تست‌های مولکولی: روش‌هایی مانند qPCR و FISH برای شناسایی دقیق‌تر باکتری‌های مرتبط با BV و ارزیابی ترکیب میکروبیوتای واژن استفاده می‌شوند.
💊 درمان واژینوز باکتریال
درمان‌های استاندارد
مترونیدازول 500 میلی‌گرم خوراکی دو بار در روز به مدت 7 روز
مترونیدازول ژل 0.75%، یک بار در روز به مدت 5 روز
کلیندامایسین کرم 2%، یک بار در شب به مدت 7 روز
درمان‌های جایگزین
سکنی‌دازول 2 گرم خوراکی به صورت تک‌دوز
تینیدازول 2 گرم خوراکی روزانه به مدت 2 روز
کلیندامایسین خوراکی یا واژینال به صورت دوره‌های کوتاه‌تر
درمان‌های نوین
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که درمان هم‌زمان شریک جنسی مرد با آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی و کرم‌های موضعی می‌تواند نرخ عود BV را کاهش دهد، که نشان‌دهنده نقش انتقال جنسی در پاتوژنز بیماری است.
همچنین، دکوالینیوم کلراید به عنوان یک درمان موضعی با اثربخشی مشابه مترونیدازول و عوارض جانبی کمتر معرفی شده است.
درمان و پیشگیری از واژینوز باکتریال (BV) با استفاده از پروبیوتیک‌ها یکی از زمینه‌های پژوهشی فعال و امیدبخش است، چرا که پروبیوتیک‌ها به بازیابی تعادل میکروبی طبیعی واژن کمک می‌کنند. در این بخش، به طور کامل به نقش، انواع، شواهد علمی و محدودیت‌های استفاده از پروبیوتیک‌ها در BV می‌پردازیم:
🦠 نقش پروبیوتیک‌ها در واژینوز باکتریال
🔹 میکروبیوتای نرمال واژن
واژن سالم عمدتاً تحت سلطه‌ی گونه‌های لاکتوباسیلوس قرار دارد، از جمله:
Lactobacillus crispatus
Lactobacillus jensenii
Lactobacillus gasseri
Lactobacillus iners
این باکتری‌ها با تولید اسید لاکتیک، پراکسید هیدروژن (H₂O₂) و باکتریوسین‌ها باعث حفظ pH اسیدی (زیر 4.5) و مهار رشد پاتوژن‌ها می‌شوند.
در BV، این لاکتوباسیل‌ها جای خود را به باکتری‌های بی‌هوازی مانند Gardnerella vaginalis و Atopobium vaginae می‌دهند.
🧪 انواع پروبیوتیک‌ها در درمان یا پیشگیری از BV
پروبیوتیک‌های خوراکی
حاوی لاکتوباسیل‌های مقاوم به اسید معده (مانند L. rhamnosus, L. reuteri)
تأثیر آن‌ها بستگی به مهاجرت باکتری از روده به واژن دارد
نتایج مطالعات متناقض هستند؛ برخی مطالعات نشان داده‌اند که ممکن است در پیشگیری از عود مفید باشند
📌 مثال تجاری: Fem-Dophilus, Florastor
پروبیوتیک‌های واژینال
حاوی سویه‌هایی مانند Lactobacillus crispatus CTV-05 که مستقیماً در واژن کاشته می‌شوند
نتایج امیدبخش‌تری نسبت به خوراکی‌ها دارند
📌 محصول نمونه: LACTIN-V (L. crispatus CTV-05)
🔬 نتایج کارآزمایی بالینی فاز 2: کاهش چشمگیر نرخ عود BV پس از درمان با مترونیدازول (Nugent score)
📊 شواهد بالینی (تا 2024)
🔹 متاآنالیز Cochrane (2023)
بررسی بیش از 20 مطالعه بالینی روی پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌های واژینال همراه با مترونیدازول در مقایسه با مترونیدازول تنها، باعث کاهش نرخ عود در 3 ماه شدند
اثرگذاری بلندمدت هنوز نیاز به داده‌های بیشتر دارد
🔹 مطالعه در JAMA Network Open (2024)
استفاده از LACTIN-V پس از درمان آنتی‌بیوتیکی نرخ عود را از 70% به حدود 30% کاهش داد
بیشتر مؤثر در زنانی که باکتری L. crispatus را در ابتدا نداشتند
🧬 مکانیسم‌های عمل پروبیوتیک‌ها
تولید اسید لاکتیک → کاهش pH و ممانعت از رشد G. vaginalis
رقابت برای جایگاه‌های اتصال اپیتلیالی با پاتوژن‌ها
تنظیم پاسخ ایمنی موضعی (کاهش التهاب)
تولید ترکیبات ضدباکتریایی (باکتریوسین)
⚠️ محدودیت‌ها و چالش‌ها
عدم استانداردسازی سویه‌ها: بسیاری از محصولات پروبیوتیک موجود فاقد گونه‌های مؤثر هستند
تفاوت پاسخ بین افراد: ژنتیک، رژیم غذایی و سطح ایمنی ممکن است بر اثربخشی پروبیوتیک‌ها تأثیر بگذارد
عدم تایید FDA برای درمان BV: بسیاری از محصولات به‌صورت مکمل عرضه می‌شوند، نه داروی درمانی رسمی
✅ جمع‌بندی و توصیه‌ها
|
مورد |
نتیجه |
|
درمان تنها با پروبیوتیک |
شواهد ناکافی |
|
پروبیوتیک همراه با آنتی‌بیوتیک |
کاهش معنی‌دار نرخ عود |
|
پیشگیری در زنان مستعد عود |
مفید به‌ویژه با استفاده از واژینال |
|
نوع مؤثرتر |
واژینال > خوراکی |
|
سویه پیشنهادی |
L. crispatus CTV-05 |
🔁 پیشگیری از عود
اجتناب از دوش واژینال و استفاده از محصولات تحریک‌کننده
استفاده منظم از کاندوم در روابط جنسی
درمان هم‌زمان شریک جنسی در موارد عود مکرر
بررسی استفاده از پروبیوتیک‌ها برای بازسازی میکروبیوتای واژن، هرچند شواهد قطعی در این زمینه محدود است. (Verywell Health)
📌 نتیجه‌گیری
واژینوز باکتریال یک اختلال شایع و پیچیده است که نیاز به رویکردهای تشخیصی و درمانی دقیق دارد. با توجه به نقش بیوفیلم و انتقال جنسی در پاتوژنز و عود بیماری، درمان‌های نوین و جامع‌تری مورد نیاز است. استفاده از روش‌های تشخیصی مولکولی و درمان هم‌زمان شریک جنسی می‌تواند به بهبود نتایج درمانی و کاهش نرخ عود کمک کند.